Zdolności antycypacyjne, a skuteczności indywidualnych działań boiskowych w defensywie u zawodników.

Pomimo wielu przeprowadzonych do tej pory badań nie zdołano dokładnie ustalić, czy antycypacja polega przede wszystkim na wyszukiwaniu w postrzeganym obrazie informacji, cech kluczowych, czy też wnioskowaniu na podstawie relacji i konfiguracji dwóch lub więcej informacji/cech względem siebie. Niektóre z badań, na przykładzie analizy rozpoznawania ruchów twarzy wskazują, że rozpoznawanie konfiguracyjne ma większe znaczenie (Valentine, 1988) jednak specyfika owych ruchów w stosunku do motoryki całego organizmu w sporcie jest odmienna. Znaczenie postrzegania cech obrazu bądź ich konfiguracji zależne jest również od specyfiki dyscypliny, samego fragmentu gry czy elementu technicznego, jak pokazały choćby badania Muller i inni (2007) na krykiecistach.

Według Borysiuka i Sadowskiego (2007) proces antycypacji zdecydowanie skraca czas reakcji jak i zwiększa efektywność (szybkość wykonania) samego ruchu/działania. Do jednakowych wniosków w swoich eksperymentach dochodzą m.in. Schmidt i Gordon (1977), Kelso (1995), Wood i Abernethy (1997), Williams i Grant (1999). Jak wskazuje w swych badaniach Abernethy (1991) czekanie przez zawodnika na jednoznaczny bodziec, który decyduje o podjęciu reakcji jest mniej efektywne niż szukanie przesłanek kinematycznych oraz przewidywanie na ich podstawie ruchu rywala. Aby sprawdzić słuszność tych wyników celowe byłoby zbadanie więc współzależności elementarnych zdolności psychomotorycznych, jak zdolność oceny prędkości i odległości obiektu (jednoznaczny bodziec), oraz boiskowych zdolności antycypacyjnych.

Przy założeniu, że proces antycypacji podlega poprawie w wyniku uczenia się (najczęściej poprzez doświadczenie), można wnioskować, iż zawodnicy starsi podlegający jednakowemu procesowi szkolenia, po uśrednieniu ich zdolności indywidualnych, będą posiadali większą zdolność przewidywania zdarzeń boiskowych jak choćby kierunek ruchu przeciwnika od swoich młodszych kolegów. Badanie przeprowadzone przez Jacksona i Mogan ( 2007 ) wykazało, że zawodnicy na poziomie mistrzowskim w przeciwieństwie do amatorów lepiej i trafniej selekcjonują pobierane informacje z otoczenia, na podstawie których wnioskują o dalszym przebiegu wydarzeń. Badania Savelsberg, Williams, Van Der Kamp i Ward (2002) na piłkarzach nożnych, konkretnie na bramkarzach dowiodły, że profesjonaliści stosują bardziej wydajne i skuteczne strategie przeszukiwania wizualnego, poświęcając mniej czasu na analizę obszarów ciała strzelca mniej cennych informacyjnie. Amatorzy poświęcali więcej uwagi mniej istotnym bodźcom jak ułożenie tułowia, ramion i bioder. O ile w przypadku obu badań do czynienia mamy z grupami zawodników profesjonalnych oraz amatorów, nie zaś grup mistrzowskich różniących się wiekiem, to bez wątpienia profesjonalizm związany jest z większą wiedzą i doświadczeniem dotyczącym antropometrii w danej dyscyplinie od amatorów oraz dłuższym sumarycznym czasem nauki (poprzez trening).

W dotychczas prowadzonych badaniach dotyczących zjawiska antycypacji u sportowców najczęściej stosowanym przez badaczy jest paradygmat okluzji czasowej (ang. Spatial Ocslusion Technique), wielokrotnie wspierany przez aparaturę do śledzenia ruchu gałek ocznych (ang. Eye Movement Analyses) czy opis werbalny (Farrow, Abernethy 9 Jackson, 2005; Williams, Ward, Knowles i Smeeton, 2002).

We wspomnianym już badaniu Jacksona i Mogana ( 2007 ) wykorzystano paradygmat przesłonięcia przestrzennego (okluzji przestrzennej) polegający na tym, że na podstawie przesłanek wizualnych (zawodnicy oglądali film z serwisem tenisowym) badani mieli za zadanie odczytać informacje o kierunku i rodzaju serwisu. Aby sprawdzić jaka przesłanka wizualna jest najbardziej istotna dla predykcji pokazywano zawodnikom różne momenty zagrania serwisowego. Okazało się, że zasłonięcie momentu podrzutu i zamachu redukowało różnicę w możliwościach predykcyjnych profesjonalistów i amatorów. Niektóre informacje bowiem jak ruch szyi, czy też układ nóg w przypadku predykcji kierunku serwisu są nieistotne, a skupienie uwagi na nich wręcz niekorzystne w przypadku chęci przewidzenia jej lotu piłki. Podobne obserwacje przyniosły badania Savelsberga, Williamsa, Van Der Kampa i Warda (2002) na piłkarzach nożnych.

Badania Abernethy (1990); Smeeton, Williams, Hodges i Ward (2005) Müller , Abernethy i Farrow (2006), Williams, Hodges, North, i Barton, (2006), Mann, Williams, Ward, i Janelle, (2007), Abernethy, Zawi i Jackson (2008) potwierdziły, że zawodnicy na poziomie mistrzowskim są w stanie wychwytywać i kierować uwagę na najważniejsze kinematycznie informacje zdradzające ruch przeciwnika, tym samym lepiej przewidywać jego przeciwnika.

Cel badania

Celem badania było sprawdzenie, które elementarne cechy psychomotoryczne mają największy związek z wysokim poziomem indywidualnych działań defensywnych w kontekście antycypacji boiskowej oraz czy wzrost zdolności antycypacyjnych związany jest ze stażem treningowym. Wyniki badania posiadałyby duża aplikacyjność, gdyż pozwoliłyby usprawnienie działań selekcyjnych, a także badań okresowych zawodników. Dałyby również możliwość predykcji na podstawie wyników prób laboratoryjnych o skuteczności boiskowej zawodnika w sytuacji, kiedy z wielu względów długotrwała obserwacja jest niemożliwa.

Pytania badawcze

P1: Czy zawodnicy piłki nożnej o wyższym poziomie zdolności antycypacyjnych są bardziej skuteczni w defensywnych działaniach boiskowych?

P2: Czy zawodnicy o szybszej reakcji na bodziec prezentują wyższy poziom zdolności antycypacyjnych?

P3: Czy zawodnicy o wyższym poziomie doświadczenia prezentują wyższy poziom zdolności antycypacyjnych?

Hipotezy badawcze

H1: Zawodnicy piłki nożnej o wyższym poziomie zdolności antycypacyjnych są bardziej skuteczni w defensywnych działaniach boiskowych.

H2: Zawodnicy osiągający lepsze wyniki w testach szybkości reakcji prezentują wyższy poziom zdolności antycypacyjnych.

H3: Bardziej doświadczeni zawodnicy prezentują wyższy poziom zdolności antycypacyjnych.

Metoda

W związku z dużą złożonością procesów myślenia oraz ich przejawem jakim jest antycypacja, procedura została zaprogramowana w taki sposób, aby wychodząc od fundamentalnych zdolności poznawczych oraz psychomotorycznych. Wyodrębnienie boiskowych zdolności antycypacyjnych pozwoliło na zaobserwowanie ich wpływu na skuteczność indywidualnych działań defensywnych. Badani zostali poddani kolejno próbom laboratoryjnym oraz próbie boiskowej. Dodatkowo badani podlegali ocenie sześciu sędziów kompetentnych w ocenie gry defensywnej.

Osoby badane

Badani to 30 mężczyzn w wieku od 17 do 19 lat (M=18) trenujących piłkę nożną w klubie Arka Gdynia na poziomie mistrzowskim (Centralna Liga Juniorów). Były to dwie grupy treningowe roczników 1998 oraz 1999. Zawodnicy pełnoletni wyrazili zgodę na udział w badaniu, od pozostałych została uzyskana zgoda prawnych opiekunów po wcześniejszym poinformowaniu o celu badania. Grupą wyjściowa liczyła 60 zawodników, jednakże z przyczyn losowych (kontuzje, rotacje w składzie, usunięcia z zespołu) badanie w pełnym wymiarze ukończyła połowa z nich.

Narzędzia badawcze

Narzędzia badawcze podzielone zostały na trzy obszary badań: zdolności psychomotoryczne, antycypacja oraz gra defensywna.

4.6.1 Zdolności psychomotoryczne

Zdolności psychomotoryczne zostały zbadane za pośrednictwem aparatury serii Alfa-Electronics na terenie laboratorium badań psychomotorycznych Uniwersytetu Gdańskiego:

1) Szybkość reakcji prostej - Aparat Piórkowskiego. Psychologiczny test koordynacji wzrokowo-ruchowej. (Rysunek 1, Dodatek A)

Test spełnia warunki standaryzacji, obiektywizmu, normalizacji, rzetelności i trafności, posiada udowodnioną trafność diagnostyczną w badaniach psychologicznych kierowców. Do testu dołączony jest podręcznik. Aparaturowy test psychologiczny przeznaczony do oceny koordynacji wzrokowo-ruchowej z liniowym układem bodźców. Badanie sprawności psychomotorycznej. Przeznaczony do badań kierowców, instruktorów, egzaminatorów, pracowników na stanowiskach wymagających określonej sprawności psychofizycznej. Wyposażony w nowoczesną elektronikę pomiarową, czytelny wyświetlacz LCD i ergonomiczny moduł sterujący. Umożliwia przerwanie badania w dowolnym momencie, bez utraty wyników.

Aparat umożliwia przeprowadzenie badania ustawiając tempo narzucone : 60, 75, 93, 107, 125, 150 bodz/min. lub tempo dowolne: 30, 60, 90, 120 sek, lub 30, 50, 70 i 90 bodz. Automatycznie oblicza: ilość zaprezentowanych bodźców, ilość prawidłowych reakcji, ilość pominięć, ilość reakcji błędnych, czas potrzebny na wykonanie badania, procentową ilość prawidłowych reakcji.

Badanymi cechami są szybkości reakcji psychomotorycznej w tempie narzuconym, koordynacja wzrokowo – ruchowa, zdolność koncentracji uwagi.

2) Szybkość reakcji złożonej - Miernik czasu i adekwatności reakcji. (Rysunek 2, Dodatek A)

Test spełnia warunki standaryzacji, obiektywizmu, normalizacji, rzetelności i trafności, posiada udowodnioną trafność diagnostyczną w badaniach psychologicznych kierowców. Aparat przeznaczony jest do badań psychologicznych, psychotechnicznych oraz naukowych.

Prezentacja wyników jest prezentowana z dokładnością do 2 miejsc po przecinku i automatycznym wyliczeniem: średniej, czasu minimalnego i maksymalnego, rozpiętości, liczby i rodzaju błędnych reakcji: brak reakcji, reakcja na niewłaściwy bodziec, reakcja niewłaściwym przyciskiem, reakcja przedwczesna.

Badanymi cechami są szybkość reakcji, adekwatność reakcji, równomierność reakcji na bodźce świetlne i dźwiękowe.

3) Szybkość reakcji złożonej - Aparat krzyżowy. Psychologiczny test koordynacji wzrokowo-ruchowej. (Rysunek 3, Dodatek A)

Test spełnia warunki standaryzacji, obiektywizmu, normalizacji, rzetelności i trafności, posiada udowodnioną trafność diagnostyczną w badaniach psychologicznych kierowców. Do testu dołączony jest podręcznik. Test aparaturowy do oceny koordynacji wzrokowo-ruchowej z krzyżowym układem bodźców. Badanie sprawności psychomotorycznej. Aparat umożliwia przeprowadzenie badania w oparciu o tempo narzucone : 30, 50, 70, 90 bodz/min. i tempo dowolne: 30, 60, 120 sek, lub 49, 73,98 bodz.

Automatycznie oblicza: czas trwania badania, ilość zaprezentowanych bodźców, ilość trafnych (poprawnych) reakcji, ilość błędnych reakcji, brak reakcji (ilość bodźców pominiętych).

Badanymi cechami są: szybkości reakcji psychomotorycznej, koncentracja uwagi, dokładności spostrzegania, szybkość podejmowania decyzji odporność na zmęczenie. Test stosowany także w diagnostyce klinicznej.

4) Stereometr – Miernik oceny odległości.

Stosowany do badań w zakresie oceny widzenia stereoskopowego. Test spełnia warunki standaryzacji, obiektywizmu, normalizacji, rzetelności i trafności, posiada udowodnioną trafność diagnostyczną w badaniach psychologicznych kierowców.

Badaną cechą jest zdolności do adekwatnego postrzegania i oceny odległości

5) Wirometr – Miernik oceny prędkości.

Przeznaczony do oceny prędkości obrotowej. Test spełnia warunki standaryzacji, obiektywizmu, normalizacji, rzetelności i trafności, posiada udowodnioną trafność diagnostyczną w badaniach psychologicznych kierowców.

Badaną cechą jest zdolności do postrzegania i oceny prędkości

Antycypacja

Zdolności antycypacyjne zawodników zostały zbadane za pośrednictwem dwóch metod. Pierwsza z nich polegała na próbie laboratoryjnej okluzji czasowej. Druga natomiast oparta była o zadanie boiskowe.

Test okluzji czasowej: Narzędzie zostało stworzone na potrzeby badania. Najpierw dokonano nagrania materiału prezentującego określony zasób umiejętności piłkarskich z zawodnikiem reprezentującym ten sam poziom sportowy co badani. Decyzja o samodzielnym dokonaniu nagrań i rezygnacji z już istniejących filmów (instruktażowych, fragmentów spotkań etc.) było ryzyko znajomości tych materiałów przez badanych, a także możliwa różnica poziomu umiejętności prezentowanych przez modela (zbyt wysokie, zbyt niskie). Materiał filmowy został poddany obróbce i selekcji. Następnie filmy zawierające:

a) Zawodnika uderzającego piłkę z narożnika boiska (14 form uderzeń piłki)

b) Zawodnika wykonującego zwód (10 form zwodów)

W obu przypadkach przy obróbce materiału posłużono się metodą okluzji czasowej, a więc każde z uderzeń/zwodów zostało zatrzymane w różnych etapach wykonywania ruchu:

a) W przed kontaktem nogi z piłką zawodnika

b) W momencie kontaktu nogi z piłką zawodnika

c) W momencie odchodzenia piłki od nogi zawodnika

Miało to na celu zróżnicowanie poziomu trudności oceny kierunku ruchu piłki. Kolejność prezentacji oraz mement przerwania projekcji ruchu w przypadku uderzeń/zwodów były losowe. Nagrań dokonano na boisku, gdzie badani na co dzień odbywają treningi tak, aby mieć pewność co do znajomości przestrzeni badania. Płyta miała wymiar 100x68m, o sztucznej nawierzchni.

Test indywidualnych zdolności defensywnych: Druga metoda polegała na wykonaniu zadania w warunkach boiskowych.

Badany znajdując się w polu 10x10metrów miał za zadanie wybicie piłki przed jej upadkiem w określony obszar. Zadanie to przekłada się bezpośrednio na działania defensywne w powietrzu. Aby osiągnąć odpowiednią rzetelność liczony były wyłącznie próby podjęte po celnym dośrodkowaniu pole 10x10 m w którym znajdował się zawodnik oraz kiedy piłka leciała na wysokości głowy badanego. Każdy zawodnik podejmował próbę 12 razy, 6 razy piłka była dośrodkowana z prawej strony, 6 razy z lewej. Wszyscy zawodnicy wykonywali próbę w takich samych warunkach atmosferycznych.

Umiejętności piłkarskie

Test sprawności piłkarskiej: Jest to test składający się z 4 zadań sprawdzających podstawowe umiejętności techniczne zawodników. Obejmuje on następujące próby:

a) Uderzenie piłki do bramki hokejowej z 16 m po prowadzeniu 5m.

b) Uderzenie piłki górą w środkowy sektor bramki z odległości 20 m po prowadzeniu 5m.

c) Uderzenie piłki z rotacją górą do bramki z linii pola karnego w odległości 3 metrów do linii bramkowej.

d) Uderzenie piłki głową po dośrodkowaniu w boczne strefy bramki.

Wszystkie próby wykonujemy zarówno prawą jak i lewą nogą, natomiast w zadaniu z uderzeniem piłki głową dośrodkowanie następuje z prawej i lewej strony. Za poprane wykonanie poszczególnych prób zawodnik mógł zdobyć jeden punkt.

Ocena sędziów kompetentnych: sześciu sędziów kompetentnych posiadający minimum 10 letni staż trenerski oraz certyfikat ukończenia poziomu szkolenia trenerskiego UEFA A (III poziom trenerski Europejskiej Federacji Piłkarskiej), miało za zdanie ocenić na skali od 1 do 10 umiejętności piłkarskie zawodników składające się na indywidualną grę defensywną jak: gra 1x1, gra głową w powietrzu, gra wślizgiem itd.

Procedura

Procedura badania została podzielona na trzy etapy. Każdy z etapów obejmował jeden dzień badań, które następowały po sobie w odstępie miesiąca. Badania zostały przeprowadzone w okresie sezonu zasadniczego, a więc okresie rozgrywek ligowych. Zarówno w pierwszym jak i drugim etapie przebadani zostali jednorazowo wszyscy zawodnicy. Pierwszy z nich był to etap badań laboratoryjnych za pomocą testów psychomotorycznych wymienionych w podrozdziale 4.6.1 Narzędzia badawcze oraz test okluzji czasowej. W przypadku każdej z prób psychomotorycznych prezentowano badanym sposób wykonania zadania, upewniając się, że polecenie zostało dobrze zrozumiane. Każdy z badanych wykonywał próbę jednokrotnie, bez wcześniejszych prób, tak aby uniknąć efektu uczenia się. Badani wykonywali zadania znajdując się w pomieszczeniu wyłącznie z badaczem. W teście okluzji czasowej badanym w odstępach 10 sekund (czas na odpowiedź) projektowano trzykrotnie (bez odstępu czasowego) film prezentujący:

a) Zawodnika uderzającego piłkę z narożnika boiska

b) Zawodnika wykonującego zwód

Na początku zaprezentowano 10 form zwodu, a następnie 14 form uderzenia piłki. W pierwszym przypadku badani mieli za zadanie zaznaczyć na karcie odpowiedzi kierunku zostanie wykonany zwód (prawo, bądź lewo), bądź „trudno powiedzieć”. W drugim przypadku zadaniem badanych zaznaczyć na karcie odpowiedzi, który z 6 obszarów pola karnego upadnie piłka po uderzeniu zawodnika z narożnika boiska.

Drugi etap badań przeprowadzany był na boisku piłkarskim. Badani mieli do wykonania 5 zadań piłkarskich na boisku. Pierwsze 4 wchodziły w skład Testu techniki specjalnej ostatnie natomiast był to Test indywidualnych zdolności defensywnych. Wszyscy badani wykonywali zadanie w jednakowych warunkach atmosferycznych, przerwy pomiędzy zadaniami pozwalały na pełen wypoczynek przed kolejną próbą. Każde z zadań było wykonywane tylko raz.

Ostatni obejmował ocenę zdolności gry defensywnej badanych przez sędziów kompetentnych.

Wyniki

Po przeprowadzeniu korelacji, związek został wykryty pomiędzy zmiennymi wieku i antycypacji kierunku uderzenia (r = +0,416, p <0,05), wieku i antycypacji boiskowej (r = +0,410, p <0,05), szybkości reakcji na bodziec i antycypacji wydarzeń boiskowych (r = +0,455, p <0,05) oraz szybkości reakcji i wieku (r = +0,488, p <0,01).

Dyskusja wyników

Przeprowadzone badanie nie potwierdziło hipotezy głównej zakładającej, że zawodnicy o wyższym poziomie zdolności antycypacyjnych lepiej radzą sobie w indywidualnej grze defensywnej. Nie wykryto związku zarówno między antycypacją kierunku uderzenia, kierunku zwodu jak i antycypacji wydarzeń boiskowych. Potwierdziły się natomiast hipotezy druga oraz trzecia. W przypadku drugiej zauważono związek pomiędzy antycypacją wydarzeń boiskowych, a wysokim wynikiem testów psychomotorycznych. Ostatnia z hipotez zakładała, iż zawodnicy o większym stażu treningowym lepiej będą przewidywali kierunek lotu piłki po uderzeniu jej przez gracza.

Pomimo faktu, że badanych w porównywanych grupach rocznikowych różnił wyłącznie rok (istotny jest tu rok urodzenia determinujący długość stażu treningowego, nie zaś wiek biologiczny), a oba zespoły występują w najwyższych szczeblach rozgrywkowych swojej kategorii wiekowej w Polsce (MLJM – Makroregionalna Liga Juniorów Młodszych oraz CLJ – Centralna Liga Juniorów) to jednak dostrzegalne są wyraźne różnice w poziomie gry piłkarskiej obu zespołów. Badanie wykazało, że bardziej doświadczeni zawodnicy prezentują wyższy poziom zdolności antycypacyjnych co wskazuje na fakt, że podlegają one procesowi uczenia się. Potwierdza to wnioski z badania Jacksona i Mogana ( 2007 ) mówiące, że zawodnicy o dłuższym stażu treningowym i na wyższym poziomie wyszkolenia, lepiej i trafniej selekcjonują informacje z otoczenia, na podstawie których podejmują trafniejsze decyzje co do dalszego przebiegu wydarzeń.

Świadczy to również o tym, że nawet rok różnicy stażu zawodniczego, a tym samym doskonalenia gry w danej dyscyplinie powoduje znaczny wzrost wiedzy zawodników na temat antropomotoryki uprawianej dyscypliny oraz umiejętności przewidywania na jej podstawie zdarzeń boiskowych.

Tak jak to wskazywały przytoczone już badania (Abernethy 1990; Smeeton, Williams, Hodges i Ward 2005; Müller , Abernethy i Farrow 2006; Williams, Hodges, North, i Barton 2006; Mann, Williams, Ward, i Janelle 2007; Abernethy, Zawi i Jackson 2008) zawodnicy na poziomie mistrzowskim są w stanie wychwytywać i kierować uwagę na najważniejsze kinestetycznie informacje, zdradzające ruch przeciwnika, tym samym lepiej przewidywać jego działania. Wnioskować można, że badani osiągający wysokie wyniki w próbie na aparacie Piórkowskiego stosują bardziej wydajne i skuteczne strategie przeszukiwania wizualnego, co znajduje potwierdzenie również w badaniach Savelsberga, Williamsa, Van Der Kampa i Warda (2002).

Obserwacja jakościowa wskazywała również, że zawodnicy o większym stażu treningowym w sposób bardziej aktywny angażowali się w zadanie, a w trakcie próby byli bardziej skupieni na panelu testowym. Dostrzegalne było również większe napięcie mięśniowe, pozycja gotowości do ruchu (podobna do gry w defensywie – obniżony środek ciężkości, pozycja wykroczno-zakroczna, wszystkie stawy ugięte) oraz szybsza praca gałek ocznych w trakcie przeszukiwania (bez zatrzymywania się na bodźcu).

Brak potwierdzenia hipotezy dotyczącej związku indywidualnych umiejętności defensywnych oraz zdolności antycypacji może wynikać z faktu, że pierwsza z nich miała charakter zmiennej ilościowej, druga zaś zmiennej jakościowej, będącej subiektywną oceną sędziego kompetentnego. Natomiast w przypadku posłużenia się danymi statystycznymi z meczu dotyczącymi działań defensywnych zawodnika jak ilość odbiorów przez wyprzedzenie, wygranych pojedynków jeden na jeden, pojedynków główkowych, skutecznych wślizgów możliwe byłoby bardziej trafne określenie związku między zmiennymi. Ograniczeniem do wykorzystania takiej metody jest m.in. mocno zróżnicowana ilość rozegranych spotkań ligowych oraz sparingowych (nawet na przestrzeni dwóch lat) co miałoby wpływ na wyniki indywidualnej gry defensywnej zawodników. Wyniki te determinowałaby również pozycja konkretnego zawodnika, gdyż np. ilość podejmowanych pojedynków jeden na jeden w defensywie jest statystycznie wyższa u obrońców niż napastników, ze względu na ich rolę na boisku. Rozwiązaniem byłoby jedynie zaprojektowanie odpowiedniej gry w trakcie, której wszyscy zawodnicy mieliby okazję przyjąć role defensywne oraz rozegrali by jednakową ilość czasu. W tym wypadku ograniczeniem byłoby jednak oderwanie od rzeczywistej sytuacji zawodów ligowych. Klub w którym zostało przeprowadzone badanie nie prowadzi również tzw. banku informacji zawierającego analizę statystyczną wszystkich zawodników na etapie juniorskim.

Do ograniczeń badania można również zaliczyć małą próbę oraz fakt, że dotyczyło ono wyłącznie zawodników piłki nożnej. Być może większa liczba badanych oraz obserwacja innych zespołowych gier sportowych, jak piłka ręczna czy koszykówka, pozwoliłaby na zweryfikowanie czy psychologiczna zdolność antycypacji, faktycznie przekłada się na behawioralną zdolność działania defensywnego na boisku. W związku z wymienionymi ograniczeniami badania, trudno mówić o dużej mocy generalizacyjnej wyników badania.

W przypadku poszerzenia zakresu badania oraz potwierdzenia wyników w replikacji niezwykle istotny może okazać się ich wymiar praktyczny. Tak silny wpływ stażu treningowego na proces uczenia się zawodników, przekłada się na cały proces treningowy w kontekście makrocyklu. Zawodnik, który w wyniku kontuzji, bądź innych wydarzeń losowych odsunięty zostaje od treningu na okres roku, bądź dłuższy traci nie tylko na swojej sprawności motorycznej ale także antycypacji, a więc zdolnościach mentalnych związanych z grą. Być może u w pełni ukształtowanego zawodnika różnice te nie byłby, aż tak znaczące, jednak w wypadku młodych adeptów, całych czas podlegających procesowi szkolenia (Paluszek, 2003) tak długa przerwa może przynieść duży uszczerbek na ich skuteczności gry. W tym wypadku pomocny może okazać się trening wizualizacyjny (Sowiński, 2014) nie tylko jako możliwość doskonalenia i rozwijania określonej umiejętności ale również wsparcie procesu szkolenia.

Aplikacyjny charakter ma również wykrycie związku między psychomotoryczną zdolnością szybkości reakcji, a zdolnością antycypacji. Poszukując elementarnej cechy psychomotorycznej, co było celem tak dużej ilości prób w badaniu, istotnym byłoby wyizolowanie tej, która pozwoli na predykcję lub będzie wskaźnikiem pośrednim zdolności antycypacji. O tym, którą z ról pełni nie można stwierdzić ze względu na nieokreślony kierunek zależności. Sugeruje się więc przeprowadzenie analizy regresji (na większej próbie) oraz zaprojektowanie badania eksperymentalnego w oparciu o model równań strukturalnych w celu analizy mediacji.

Jednakże w praktyce nawet badanie korelacyjne okazuje się pomocne w procesie selekcji zawodników. W szczególności w sytuacjach kiedy obserwacja gry jest utrudniona, bądź zbyt krótka na wyciągnięcie jednoznacznych wniosków zyskujemy dodatkowe narzędzie selekcyjne użyteczne dla trenera.